Vekaletsiz iş görme Türk Borçlar Kanunu’nun 526 ilâ 531. maddeleri arasındaki düzenlenmiş bulunmaktadır. Kanun vekaletsiz iş görme kapsamında iş göreni, iş sahibi menfaatine ve varsayılan iradesine uygun hareket etmekle yükümlü kılmaktadır. Gerçek olan ve olmayan şeklinde ikiye ayrılan vekaletsiz iş görmeyi yazımızda ele aldık.
Vekaletsiz İş Görme Nedir?
Vekaletsiz iş görme aralarında bir sözleşme veya vekalet ilişkisi olmasa da bir kimsenin başkası adına iş görmesi anlamına gelmektedir. Vekaletsiz iş görme bazen de kendisi adına bir iş gerçekleştirdiğini zannederek aslında başkası menfaatine iş görme şeklinde de meydana gelebilmektedir. Bunlardan ilkine gerçek vekaletsiz iş görme ikincisine ise gerçek olmayan vekaletsiz iş görülmesi denilmektedir.
Aralarında bir sözleşme veya vekalet ilişkisi olmasa da vekaletsiz iş görme kanun gereği taraflar arasında bir borç ilişkisi doğurmaktadır. Bu ilişki hem iş görene hem de iş sahibine bir takım kanundan doğan bazı hak ve yükümlülükler yüklemektedir. İş sahibinin yapılan işe icazet vermesi halinde artık vekaletsiz iş görülmesi hükümleri değil vekalet hükümleri veya duruma göre diğer sözleşme hükümleri uygulanır.
Vekaletsiz İş Görme Örneği
Aşağıda vekaletsiz iş görmeye örnek teşkil edebilecek bazı durumlar sıralanmış bulunmaktadır:
- Kiracının kira sözleşmesi ile kiraladığı evin balkonuna bir barbekü alanı inşa etmesi
- Tadilat yapılan evde ustanın sözleşme kapsamında olmayan fazladan işler yapması
- Hayvanlarını besleyen kişinin kendi hayvanlarıyla beraber komşusunun hayvanlarını da beslemesi
- İş görenin kendi hayvanları zannederek başkasının hayvanlarını beslemesi ( gerçek olmayan vekaletsiz iş görme örneğidir.)
İş Görenin Hakları ve Borçları Nelerdir?
Vekaletsiz iş gören kişi iş sahibinin menfaatine ve varsayılan iradesine uygun şekilde iş görmesi gerekmektedir. Bu noktada vekaletsiz iş gören işi görürken gerçekleştirdiği ihmalinden de sorumludur. Ancak iş sahibinin uğrayacağı bir zarar tehlikesini veya zararı engellemek için yapmış olması haline zararı daha hafif olacaktır.
Örnek vermek gerekirse komşusunun evinin yandığını gören kişinin bu evi söndürmek için harekete geçmesi halinde vekaletsiz iş görme hükümleri söz konusudur. Normal şartlarda bu kişinin işi gerçekleştirdiği esnada ihmalkarlığından sorumlu olması gerekirken, bir zararı bertaraf etme iradesiyle hareket etmesi nedeniyle ihmalinden sorumluluğu daha hafiftir.
Eğer iş sahibinin yasakladığı bir iş görülüyorsa iş gören beklenmedik halden de ayrıca sorumlu olacaktır. Ancak bu noktada yasaklama hukuka ve ahlaka aykırı olmamalıdır. İş sahibi beklenmedik halden dolayı sorumluluktan kurtulmak için işi kendisi görmese dahi beklenmedik halin mevcut zarara neden olacağını ispatlaması gerekecektir.
İş gören sözleşme ehliyetinden yoksunsa, örneğin kısıtlanmış bir kişiyse ancak zenginleştiği ölçüde ve iyi niyetli olmaksızın elinden çıkardığı miktarla sınırlı olarak ödeme yapmakla yükümlü olacaktır.
İş Sahibinin Hakları ve Borçları Nelerdir?
İş sahibi kendisi menfaatine bir iş görüldüğünden dolayı iş görenin zorunlu ve yararlı masraflarını faiziyle birlikte karşılaması gerekmektedir. Ayrıca iş sahibi iş görenin işi görürken üstlendiği edimleri de ifa etmekle yükümlüdür. Bu noktada zarar mevcut ise hakimin takdir ettiği kadarıyla zararı da ayrıca gidermesi gerekmektedir.
İş görenin işi gerçekleştirirken umduğu neticenin meydana gelmemiş olmasına rağmen yeterli özeni göstermiş olduğu kabul edilebiliyorsa yukarıdaki hükümler aynen uygulanacaktır. İş gören yukarıdaki haklarını iş sahibinden alamaması halinde bunları sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre dava yoluna başvurmak suretiyle alabilecektir.
Gerçek olmayan vekaletsiz iş görme olarak da tabir edilen işin iş sahibinin menfaatine yapılmamış olması halinde dahi iş sahibi bu iş görmeden doğan faydaları edinme hakkına sahiptir. Ancak bu durumda iş sahibi zenginleştiği ölçüde iş görenin de masraflarını ödemek ve borçlarından kurtarmakla kanunen yükümlüdür.
