Mahsup ne demek? sorusunu; TDK sözlüklerindeki anlamı ve hukuk literatüründeki yeri olmak üzere, iki başlıkta yanıtlayalım: TDK sözlüklerine göre mahsup; “Hesap edilmiş, hesaba geçirilmiş. Bir işlemden doğan alacakların diğer bir işlemden doğan borçların ödenmesinde kullanılması.” anlamlarına gelir. Mahsup, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 63. maddesinde ise şu şekilde düzenlenmiştir:
“Hüküm kesinleşmeden önce gerçekleşen ve şahsi hürriyeti sınırlama sonucunu doğuran bütün haller nedeniyle geçirilmiş süreler, hükmolunan hapis cezasından indirilir. Adlî para cezasına hükmedilmesi durumunda, bir gün yüz Türk Lirası sayılmak üzere, bu cezadan indirim yapılır.”
Ceza Hukukunda Mahsup Ne Demek?
Mahsup, TCK m.’63’te düzenlenen, özgürlüğü herhangi bir sebeple sınırlanan kişilerin, bu çerçevede geçirdikleri sürelerin mahkum oldukları cezadan indirilmesini sağlayan hukuki müessesedir. Ceza hukuku açısından mahsup kavramı, kişilerin tutulu kaldıkları sürelerin, haklarında hükmedilen cezalardan indirilmesi şeklinde yorumlanmış ve uygulanmıştır.
Mahsup İçin Gerekli Olan Şartlar
TCK m.63’de düzenlenen bu kavram irdelendiğinde, mahsubun uygulama alanı bulabilmesi için belirli şartların bir arada bulunması gerektiği açıkça anlaşılır. Bahse konu şartları şu şekilde ifade edebiliriz:
- Kişinin özgürlüğünün sınırlanmış olması,
- Kişinin tutulmaya dayanak oluşturan suçtan veya bir başka suçtan dolayı mahkum edilmesi,
- Tutulmaya konu sürelerin, kişi hakkında verilecek mahkumiyet kararının kesinleşmesinden önce gerçekleşmesi,
- Mahsup ile ilgili olarak karar verilmiş olması, gerekir.
Bu müessese 5237 sayılı Kanun’un 63’üncü maddesinde açıklanmış olup geniş yorumlanmaya elverişli biçimde düzenlenmiştir. Buna göre; şahıs hakkında verilen hükmün kesinleşmesinden önce “şahsi hürriyeti sınırlama sonucunu doğuran bütün haller nedeniyle geçirilmiş” tutulu sürelerin, hükmedilen hapis veya adli para cezasından indirileceği belirtilmiştir.
Özel Hukukta Mahsup Ne Demek?
Özel hukukta 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu m.101 ve 102’de mahsuba ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir. Özel hukuk alanında, borçlunun temerrüde düşmemiş olması kaydıyla, yaptığı kısmi ödemenin ana borcundan düşürülmesini talep etme hakkı mevcuttur. İşbu talep, tek taraflı bir işlemdir ve alacaklının muvafakati aranmaz. Fakat, alacaklının, rehin veya kefalet yoluyla alacağının bir bölümü teminat altına alması halinde; borçlu, yaptığı kısmi ödemenin, rehinle teminat altına alınan alacağa mahsup edilmesini talep edemez.
TBK m.101 ve 102 çerçevesinde mahsup kurumunu irdelemek gerekirse; birden fazla borcu bulunan borçlu, alacaklıya, yaptığı ödemenin hangi borcun ödemesi olduğunu bildirmek durumundadır. Bu takdirde, borçlunun yaptığı ödeme, yine borçlu tarafından yapılan bildirimde belirtilen borca karşılık ödenmiş kabul edilir.
Borçlu, bildirimde belirttiği borcunu ya tamamen kapatmış ya da bir miktar azaltmış olacaktır. Birden çok borcu bulunan borçlunun, ödeme yaparken hangi borcuna ilişkin ödeme yaptığını alacaklıya bildirmediği takdirde; yapılan ödeme, alacaklı tarafından kesilen makbuzda gösterilen borca ilişkin bir ödeme olarak değerlendirilir. Bu olasılıkta, borçlunun derhal itiraz etme hakkı ise saklıdır.
Birden fazla borcu bulunan borçlunun, yaptığı ödemenin hangi borca dair olduğuna ilişkin borçlu veya alacaklı tarafından bir belirlemede bulunulmamışsa; yapılan ödeme, borçlardan birinin muaccel olması halinde bu borca yönelik yapıldığı kabul edilir.
Borçlardan sadece biri değil; birden fazla muaccel olmuş borç söz konusuysa yapılan ödeme, muaccel olan borçlar aleyhine alacaklı tarafından takip yapılmış olması durumunda takip edilen borç için, borçlu aleyhine bir takip söz konusu değilse vadesi en erken olan borç için yapılmış kabul edilir.
Nihayet, birden fazla borcun vadesi aynı anda gelmiş olabilir. Bu olasılıkta, borçlunun yaptığı ödeme, vadesi gelmiş borçların hepsine orantılı olacak şekilde mahsup edilir.
