İşçi hakları, yasal mevzuatın işçilere sağladığı hakları ifade eder. İşçi haklarını açıklamadan önce, 4857 sayılı İş Kanunu’na göre işçi kavramını tanımlamak gerekir. İşçi, iş sözleşmesine dayalı olarak ücret karşılığında ve işverene bağımlı şekilde çalışan kişidir. İş yaşamında sahip olunan pek çok hak vardır. Bu hakları bilmek, hak ihlallerine karşı bilinçli olmak ve ihlaller karşısında hukuk yoluna başvurmak, iş hayatında telafisi güç kayıplar yaşamamak adına oldukça önemlidir.
İşçi haklarına yönelik ihlallerde hukuki ve cezai sürecin sağlıklı bir biçimde yürütülmesi, titizlikle takibi ve gereken durumlarda yasal süreleri içinde başvuruların yapılması gibi süreçlerde uzman yardımına başvurmak yararlıdır. Bilhassa iş hukuku alanında deneyim ve uzmanlık düzeyinde bilgi – birikim sahibi bir iş hukuku avukatından yardım almak en doğru yaklaşımdır. İşçi hakları söz konusu olduğunda, evleviyetle anayasal temel hakları ifade etmek gerekir. T.C. Anayasası ile günce altına alınan haklar şunlardır:
- Sosyal güvenlik hakkı | Anayasa m.60,
- Örgütlenme hakkı, toplu iş sözleşmesi ve grev hakkı | Anayasa m.51,
- Angarya yasağı | Anayasa m.18,
- Dinlenme hakkı | Anayasa m.50,
- Kadın ve çocukların çalışma şartları açısından korunmasına ilişkin haklar | Anayasa m.50.
İş Kanunu’na Göre İşçi Hakları ve Yükümlülükleri
İşçi hakları kapsamında İş Kanunu’nda işçilerin, çalışmaya bağlı ücret, iş sağlığı ve güvenliği, dinlenme gibi temel hakları ile diğer çalışma koşulları hüküm altına alınmıştır. Kanun, işçilerin asgari çalışma şartlarını düzenler. Mesela işçi ve işverenin asgari ücretten daha az bir ücret üzerinde anlaşmaları mümkün değildir. 4857 sayılı İş Kanunu’ndaki yasal düzenlemeler, nitelikleri itibariyle nisbi emredici hükümlerdir. Bu bakımdan, işçi lehine değiştirilebilmeleri mümkündür.
İşverenin İşçiye Karşı Yükümlülükleri
İşverenler işçilerine karşı birtakım yükümlülükler üstlenir. Bu yükümlülükler, işçiler açısından talep hakkı doğuracağı için bir bakıma işçi hakları olarak da ifade edilebilir. Buna göre, işverenin yasal yükümlülükleri şunlardır:
- Ücret Ödeme
Ücret, işçi açısından mühim bir hak; işveren açısındansa başlıca borçtur.
- İşçiyi Koruma
İşveren işçiyi korumakla, işçinin sağlığı ve işin güvenliği ile alakalı tedbirleri almakla yükümlüdür.
- İşçilere Eşit Davranma
İşveren işyerinde çalışan işçilere eşit davranmakla yükümlüdür. Bununla birlikte, aynı değerdeki işlerde çalışan işçilere eşit çalışma şartları uygulamakla ve iş yerinde mobbing uygulamamakla da yükümlüdür. Bahse konu yükümlülük, hakkaniyet esaslarına dayanır. Hukuki temelini ise Anayasa’nın 10. maddesinde hükme bağlanan eşitlik ilkesinden alır. İlaveten, İş Kanunu m.5’e göre; iş ilişkisinde dil, ırk, cinsiyet, siyasal düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplere dayalı olarak ayrım yapılamaz.
İşveren için, yukarıda sıralanan yükümlülüklerin yanı sıra İş Kanunu’ndan doğan başka yükümlülükler de söz konusudur: işçiye gerekli aleti verme yükümlülüğü, dinlenmesi için hafta tatili, yıllık ücretli izin, ara dinlenmesi kullandırması ve benzeri yükümlülükleri mevcuttur.
İşçinin Yasal Yükümlülükleri
İşçi hakları başlığı altında işçinin yasal yükümlülüklerine de değinmek gerekir. İşçinin yasal yükümlülükleri şunlardır:
- İşini bizzat yapma ve özenle yerine getirme yükümlülüğü,
- İşyerinde işin güvenliğini tehlikeye düşürmeme, herhangi bir hasar veya kayba sebebiyet vermemek adına gerekli özeni gösterme yükümlülüğü,
- İşverenin emir ve talimatlarına uyma yükümlülüğü,
- İşçinin sadakat ve iyiniyetle işini görme yükümlülüğü.
Özellikle belirtelim ki, iş hukuku uyuşmazlıklarında hak, menfaat ve zaman kaybı yaşanmaması adına uzman yardımına başvurmak icap eder. Avukat yardımı almak şart olmamakla birlikte, hatalı veya ihmali işlemler sebebiyle telafisi güç sonuçlar yaşanmaması için iş hukuku avukatından yardım alınması en doğru yaklaşım olacaktır.
